Ruth Bader Ginsburg – de ‘Notorious RBG’, pop culture icon – overleed vrijdag op 87-jarige leeftijd. Sinds 1993 was ze rechter bij het Amerikaanse Hooggerechtshof, maar al een legende voordat ze werd genomineerd. In de woorden van voormalig collega Souter, RBG was “one of the members of the Court who achieved greatness before she became a great justice”. Voor en gedurende haar tijd als rechter was ze een pionier in de strijd voor de gelijke behandeling en status van vrouwen. De laatste jaren had ze het niet alleen moeilijk met haar gezondheid, maar ook met de huidige conservatieve juridische aanslag op alle progressieve verworvenheden van de twintigste eeuw. Ze werd de ‘Great Dissenter’. Maar met haar overlijden lijkt de conservatieve overwinning in zicht. Hoe zou die overwinning eruit kunnen zien?
De opvolging
In de dagen na haar dood, werd snel duidelijk dat de Republikeinen in de Amerikaanse Senaat – het instituut dat een door de president genomineerde kandidaat moet goedkeuren – nog voor de komende verkiezingen van 3 november een opvolger voor RBG wil installeren. Dat getuigt van enorme hypocrisie aangezien in 2016 diezelfde Republikeinen de zogenaamde ‘Biden-rule’ aanhaalden. Het zou volgens hen in 2016 niet democratisch zijn om in een verkiezingsjaar een Hooggerechtshof zetel te vullen. Dat zou pas na de verkiezingen moeten volgen. Maar in een tijd waarin alle democratische normen en fatsoen lijken te zijn vervlogen maken de Republikeinen in 2020 een u-bocht en lijken ze de RBG zetel voor 3 november te willen, en kunnen vullen. Op de zaterdagavond dat ik dit schreef hadden wel twee Republikeinse senatoren hun stem tegen een dergelijk scenario laten blijken. But who knows?
De post-RBG agenda
De gevolgen van de afwezigheid van een negende rechter kan onmiddellijk effect hebben. In de komende zittingsperiode van het Hooggerechtshof die begint in oktober staan weer een aantal cruciale kwesties op de rol van het Hof. Obamacare, de zorgverzekeringswet van Obama, werd al door diverse lagere rechters uitgekleed, maar ook de belangrijkste pijler onder die wet, de verplichting om verzekerd te zijn wordt nu betwist als zijnde ongrondwettelijk. De boete die aan die plicht vast zit werd door de regering-Trump al gereduceerd tot nul. Maar het was juist de boete die Obamacare grondwettelijk maakte. Zonder die boete, zo gaat het argument, is de plicht ongrondwettelijk. De verhouding tussen de uitvoerende en wetgevende macht staan ook nog steeds op scherp als uitvloeisel van het Mueller-onderzoek en Trump’s impeachment. In hoeverre mag het Huis van Afgevaardigden inzage krijgen in de geheime documenten uit dat onderzoek, en die in het uiteindelijke rapport waren geredigeerd, zwart gemaakt? Het is een voortzetting van het gevecht tussen het Huis van Afgevaardigden en de President. De scheiding der machten en de controlerende functie van het Congres staan onder druk. En er zijn nu 3 progressieve rechters tegenover 5 conservatieven. Mochten de verkiezingen inderdaad op een herhaling van 2001 uitdraaien, dan weet Trump het Hof waarschijnlijk aan zijn kant.
De post-RBG agenda: Abortus
Het recht op abortus staat continu onder druk. Staten willen constant beperkingen opleggen en zodoende het abortusrecht ondermijnen, of uithollen. De afgelopen termijn werd een wet uit Louisiana als ongrondwettelijk verklaard in June Medical Services, LLC v. Russo, maar alleen omdat de conservatieve Opperrechter Roberts de kant van de progressieve rechters koos. Een aantal jaren eerder werd een bijna identieke wet uit Texas ongrondwettelijk verklaard, en Roberts kon dat eigen precedent dus niet zomaar opzij zetten. Maar daar hield zijn sympathie ook wel op. Andere wetten die andere beperkingen op abortus willen opleggen hebben mogelijk meer kans. Interessant is dat RBG zelf niet blij was met de basis waarop het abortusrecht gebaseerd werd in Roe v. Wade, namelijk privacy. RBG had het liever beredeneerd gezien vanuit een andere clausule van het 14e Amendement, namelijk ‘equal protection of the law’, gelijke behandeling.
De post-RBG agenda: Burgerrechten
Wie had gedacht dat alle gevechten rondom burgerrechten in Amerika wel waren afgelopen na de Civil Rights Act en Voting Rights Act van 1964 en 1965 respectievelijk, of het grondwettelijk verklaren van het homohuwelijk in 2012, heeft het mis. Hoewel LBTQ rechten een boost kregen van het Hooggerechtshof in juni van dit jaar, was in 2013 de Voting Rights Act door Opperrechter Roberts uitgehold. Conservatieven gaan graag uit van een Vrouwe Justitia die kleurenblind is, terwijl de maatschappelijke werkelijkheid mild gezegd weerbarstiger is. Roberts zei in Shelby County v. Holder dat federale toezicht over verkiezingsprocedures, vastgelegd in de Voting Rights Act, in bepaalde staten niet meer nodig was. Raciale ongelijkheid in opkomst voor verkiezingen is niet meer aanwezig volgens Roberts. Sinds 2013 zijn diezelfde staten wel druk bezig geweest om allerlei obstakels op te werpen voor het stemmen in verkiezingen, obstakels die disproportioneel zwarte Amerikanen treffen.
De post-RBG agenda: Religieuze vrijheid
Religieuze vrijheid is een groot goed in het Amerikaanse leven. De scheiding tussen kerk en staat werd altijd begrepen als neutraliteit van de staat ten aanzien van religie, en de beperking van de invloed van religie in de politiek. Maar de vrijheid van religie is op z’n kop gezet. Religieuze groepen willen juist dat de overheid actief optreed om religie te beschermen door het creëren van wettelijke uitzonderingen voor religie. Rechters worden verzocht de First Amendment zo te interpreteren dat religie een uitzondering moet zijn, als een soort gewetensbezwaar. Bijvoorbeeld, in Burwell v. Hobby Lobby, mocht het bedrijf Hobby Lobby weigeren om de anticonceptie pil op te nemen in het zorgverzekeringspakket, wat wel verplicht was onder Obamacare. De Religious Freedom and Restoration Act uit 1993 verplicht het Hof tot ’strict scrutiny’ omdat ook een op eerste gezicht neutrale wet ten opzichte van religie, alsnog een last kan zijn voor de uitoefening van religieuze vrijheid. Hobby Lobby stelde dat het niet willen dekken van de anticonceptie pil door religieuze overwegingen ingegeven was. In Masterpiece Cakeshop v. Colorado Civil Rights Commission mocht een taartenbakker weigeren een taart te maken voor een bruiloft van twee mannen op basis van de vrijheid van meningsuiting en religie. In beide zaken won het religieuze bezwaar.
Een conservatief v. progressief Amerika
De Amerikaanse Grondwet en de interpretatie door het Hooggerechtshof hebben een grote politieke, juridische en politieke rol in de maatschappij. De benoeming van een rechter voor dat Hof is dus van groot belang. RBG was een cultureel icoon geworden, maar belangrijker, ze was een belangrijke progressieve stem in een overwegend conservatief hof. De strijd om RBG’s opvolging is voor conservatieven een kans om de progressieve richting waarin Amerika zich nou beweegt, af te remmen. Trump heeft al honderden conservatieve rechters in lagere rechtbanken en gerechtshoven kunnen benoemen. Met een Hooggerechtshof dat 6-3 conservatief is, kan hij die progressieve richting misschien zelfs keren.